Trưa ni mạ miềng ăn chi hè?
Xưa mình đi xem tranh Lê Bá Đảng, không hiểu vì răng ông hay vẽ hạt gạo dữ rứa (?) mặc dù ông ở tận bên Pháp. Giờ thì mình biết rồi!
Bởi cái hạt gạo Triệu Phong quê miềng chua chát lắm, khổ cực cay đắng lắm, đi mô rồi cũng không thể quên được. Gạo đã nuôi mình khôn lớn, nhưng hơn thế, gạo còn ám ảnh mình về một quá khứ những ngày đói nghèo.
Năm mình học lớp 7, mạ sinh thêm em Hưng. Vậy là nhà có ba thằng con trai. Tam nam bất phú, ông bà ta nói cấm có sai. Những ngày mạ ở cữ là những ngày cái nghèo cái đói ập tới.
Thật ra trước đó nhà cũng nghèo, nhưng mạ chạy chợ được nên mượn đây đập đó. Những chuyện nợ nần mạ giấu cả, không cho bất cứ ai biết. Mới sinh xong chưa mần được việc chi, mạ cứ nằm trên giường rứa thôi. Gạo trong thùng cạn dần, rồi hết. Hôm đó mình thấy hết gạo, hỏi sáng mai ăn chi mạ? Mạ không nói chi cả, nước mắt trào ra. Rứa mà sáng hôm sau mạ vẫn thổi được cơm cho hai anh em ăn đi học. Trưa về mình giở cái nắp thùng ra, lại thấy hết gạo, hỏi tối ni ăn chi mạ? Mạ lại không nói chi, nước mắt trào ra…
Cứ thế, cái thùng chả bao giờ có gạo nhưng cơm thì đến bữa anh em mình vẫn có để ăn mà học. Một hôm mình núp sau vách ngó vô, thấy mấy o đến thăm mạ thì mạ hỏi mượn gạo.
Ngày mô có người đến thăm, mạ cũng hỏi mượn gạo. Làng nghèo, gạo ăn đúp vá qua ngày qua tháng, nên có cho mượn cũng chỉ độ vài lon thôi. Hôm còn lại ít gạo, nấu chín, mạ múc ra cho mình và anh Trứ ăn, còn mạ thì nhịn. Mình hỏi răng mạ không ăn? Mạ nói mạ ăn hồi sáng rồi, nhưng mình biết mạ nhịn, nhà có chi nữa mô mà ăn. Đến chiều cả mình và anh Trứ đói vì ăn ít cơm quá, mạ cũng đói lắm nhưng mạ không nói gì. Mạ lục dưới chân gác mấy củ khoai còn lại, đem ra nấu chín rồi cùng ăn. Vừa ăn mạ vừa nói, không có cơm ăn mần răng hai đứa đi học hè? Anh Trứ nói e nghỉ học mạ hè? Và thế là có mấy buổi đói quá mình ở nhà luôn.
Mình đến lớp thầy hỏi răng nghỉ học hoài, mình sợ ngại nên nói mấy bữa ni bị đau. Bây giờ nghĩ lại không biết vì răng hồi đó mình nói dối thầy mần chi, đói thì nói đói không đi học được.
Năm mình học lớp chín thì mạ mang thai em Như, lại thêm một lần sinh vì nhà chưa có con gái. Khổ! Đã nghèo còn gắng. Mình đi học trời lạnh, áo ấm không có. Cái áo ấm cũ mang mấy năm rồi nên nó chả còn giữ ấm nữa. Hôm lạnh quá nói mạ ơi mần răng đi học? Mạ nói ra chợ Thụn, tới quầy o Nguyệt thích cái áo nào thì mua, rồi mạ trả tiền sau. Mình tới quầy o Nguyệt, nói o bán cho cái áo ấm mô rẻ nhất ấy! Đó là lần đầu tiên trong đời mình được mặc một chiếc áo ấm mới, trước đây toàn mặc đồ cũ của anh Trứ thôi.
Cũng giai đoạn đó, mạ mình đau ốm luôn, không chạy chợ được. Lại đói! Mình đi thi học sinh giỏi giải Toán Casio cấp huyện. Thầy hiệu trưởng cho 5 đứa 50 nghìn nói để ăn quà. Nhưng không đứa mô ăn, đem đổi ra chia mỗi đứa chục ngàn. Mình cầm chục ngàn về cho mạ, nói con đi thi học sinh giỏi, không biết có giải không nhưng thầy cho mười ngàn nên đưa cho mạ mua gạo.
Gần tết năm đó nhà đói meo, cả xóm ai cũng hết gạo, chạy xúng xoắng mượn quanh mà chả có. Mình lúc đó được điều đi bồi dưỡng đội tuyển. Mỗi ngày đạp xe 5 cây số lên Triệu Thành học mà cái bụng thì đói. Ra năm giêng hai còn đói hơn nữa, cũng là lúc mình đi thi liên tiếp ba cuộc thi. Mình nhớ mãi cứ mỗi lần ra Đông Hà thi, cả đoàn vào quán ăn cơm, nhìn thấy cơm thịt đầy đủ tự dưng nghĩ, không biết trưa ni mạ miềng ăn chi ở nhà hè? Gạo hết sạch bách rồi còn mô nữa. Và chảy nước mắt, đi ra sau lưng quán khóc một mình.
Đến cuối năm trường lại phát thưởng cho mình 120 nghìn. Mình lại cầm về cho mạ đi đong gạo. Mỗi lần có tiền là thùng gạo có đầy lên một tí, nhưng rồi lại cạn. Năm đó huyện kêu lên thưởng cho mình chiếc xe đạp. Mình đem xe về cả làng đến xem, ai cũng khen. Còn mình lại buồn, mình nói, mạ ơi răng họ cho xe đạp mà không cho tiền để mua gạo hè? Mạ mình chảy nước mắt!
Đó là những ngày đói nhất trong cuộc đời mình. Cái nghèo cứ ám ảnh mình một chữ Gạo to đùng. Nhưng ngày đó cả làng cả xóm nhà ai cũng nghèo nên mình chẳng thấy buồn lòng, chỉ thấy đói lòng thôi.
Năm ngoái. Mình từ Huế ra buổi sáng thì đến chiều nhận được tin bay đi học gấp, mình nói với mạ. Mạ bối rối, chừ kiếm mô tiền để đem đi hè? Cũng phải mang theo một ít chơ. Rồi mạ xắng xít chạy quanh suốt đêm để vay. Hôm sau tiễn mình lên thị xã Quảng Trị, mạ dúi vô tay ba trăm đô la, mạ không nói gì mà chỉ chảy nước mắt! Mình biết tiền đó là mạ chạy đi vay nóng tối hôm qua. Mình cầm mấy trăm đô ra Hà Nội, may mà có Bộ GD cấp tiền trước. Mình nhét gần một ngàn đô của Bộ bên túi trái, ba trăm đô của mạ bên túi phải, và thấy cái túi phải nặng hơn. Có lẽ đó là ba trăm đô Gạo chứ không phải tiền!
Bây chừ ở đây, mình thò tay vào túi nào cũng có tiền, Đô la có, tiền Rúp cũng có, chợt nhớ về những ngày cũ mà chảy nước mắt. Tự dưng nghĩ, trưa ni mạ miềng ăn chi hè?
Hoàng Công Danh
Minsk 17.10.08
@QTO
